Научно - практическая конференция

«Самсоновские чтения»

«Олоҥхо геройдарынан

оҕо уйулҕатын бөҕөргөтүү»

Нюкканова Майя Андреевна,

“воспитатель МБДОУ Д/с № 70 Кэрэчээнэ”

Олоҥхо – саха олоҕун мындыра, муудараhа. Саха өркөн өйө, күннээҕи олоҕо-дьаhаҕа, ийэ айылҕата, кынаттах ыра санаата, киэн билиитэ-көрүүтэ, битэ-билгэтэ, сиэрэ-туома, итэҕэлэ бүтүннүүтэ олоҥхоҕо хоhуллар.

Олоҥхо оҕону иитэр - үөрэтэр кыаҕын таба туhанарга сүрүн болҕомто оҕо тэрилтэтигэр олоҥхо эйгэтин тэрийиигэ ууруллар. Олоҥхону оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕо тэрилтэтиттэн саҕалаан, олохтоохтук толкуйдаан сыыйа үлэлээhин биhирэнэр. Ол курдук Хатаска "Олоҥхо - олохпут ситимэ" бырайыагынан бары тэрилтэлэр бииргэ үлэлии-хамсыы олоробут.

Олоҥхоҕо өй-санаа өйдөбүлэ дойдуну үс чааска арааралларыгар иҥэн сылдьар. Ол барыта киhи оҥорор быhыыта "үчүгэй" уонна "куhаҕан" диэҥҥэ арахсалларын быhаарар. Дьон-аймах олоҕо бу быhыылар икки ардыларынан, ортотунан баран иhиэхтээҕин орто дойдуга айыы дьоно олороллорунан бигэргэтэр. Онон олоҥхо - айылҕа - киhи - дууhа экологиятын барытын хабар дириҥ ис хоhоонноох философскай айымньы.

Олоҥхо ураты тылларын күүhэ, ойуута - көстүүтэ, кини геройдара оҕо уйулҕатын бөҕөргөтөргө сүдү күүстээх.

Тоҕооhо: Бары сатабылы тоҕоостоохтук туhанан айымньылаахтык үлэлээтэххэ, оҕо олоҥхо эйгэтигэр түргэнник киирэр, истэр, сэҥээрэр эрэ буола улааппакка оҕо уйулҕата тупсар, бөҕөргүүр.

Сыала: Олоҥхо геройдарын уобарастарынан оҕо уйулҕатын бөҕөргөтүү.

Соруктара:

• Оҕо уйулҕатын уратытын учуоттаан бөлөхтөргө араарыы;
• Бөлөхтөрүнэн уонна биирдиилээн – бүөмнээн оҕо уйулҕатын бөҕөргөтөөhүҥҥэ араас ньымалары туhанан үлэни ыытыы;
• Оҕо уйулҕатын бөҕөргөтүүгэ сүбэ-ама хомуурунньугун киэн эйгэҕэ таhаарыы.

Олоҥхо матыыбынан оонньуурдарынан оҕо оҕону кытары алтыhыытын, бодоруhуутун, уйулҕатын туругун тупсарыыга, бөҕөргөтүүгэ, ис эйгэтин көннөрүүгэ туhанабыт.

Манна ордук уолдьаhык кэми ыараххыннык аhарар, уолусхан - хоргус, оттомо суох, килбик муҥутах оҕолору кытары үлэлиибит.

Олоҥхону кэпсээн, олоҥхо матыыбынан оонньуурдарынан оҕону интириэhин тардан чуумпурдабыт, наллаан көх-нэм буолан кэпсэтэбит, уоскутабыт, тэҥҥэ оонньуубут.

Саҥа кэлбит оҕо уолдьаhык кэми ыарахханнык аhарбатын наадатыгар - оҕо сэрэнэн, намчытык чугаhаан олоҥхону уонна кини геройдарын уобарастарын интириэhиргэтэн чэпчэкитик ааhалларыгар туhанабыт.

Оҕо уйулҕатын бөҕөргөтөргө араас ньымалары туhанабыт:

• Олоҥхо дойдутун остуоруйалара.

Олоҥхо кыра саастаах оҕо өйдүүрүгэр кээмэйэ уhун, ыарахан буолан остуоруйаны туhанан билиhиннэрэбит. Оҕоҕо олоҥхо дойдутун остуоруйаларын туhанан олоҥхону билиhиннэриини саҕалаатахха оҕо түргэнник өйдүүр, ылынар, интириэhэ үрдүүр, майгы – сигили өттүнэн тупсар. Бу манна «Олоҥхо дойдутун остуоруйалара» диэн 4-5 саастаах оҕоҕо аналлаах Саха Республикатын оскуолаларын чинчийэр научнай институт үлэhиттэрэ Семенова Светлана Степановна, Ефимова Диана Гаврильевна, Андросова Юлия Владимировна, Аммосова Варвара Васильевна, Унарова Вилена Яколевна, Кронникова Мария Филипповна бэчээккэ таһаарбыт иитэр-сайыннарар көмө матырыйаалларын туhанабыт: «Чыычаах уонна Алаа Моҕус», «Саhылы кытары Сыалыhар», «Куоска уонна кутуйах», «Кэччэгэй балыксыт», «Куобах хаппыыстата» уо.д.а.

От администратора сайта: если Вы желаете ознакомиться с полным текстом представленной публикации, Вы можете скачать её с сайта в полном объёме.